Cứ mỗi khi Tết đến, đường phố, nhà cửa người Việt đều trang trí những đóa hoa mai vàng, những cành mai được người người kỹ lưỡng lựa chọn để mang về dâng lên ông bà tổ tiên, cầu mong cho một năm mới an khang, hạnh phúc.
Thế nhưng ít ai biết được vì sao mai vàng lại là biểu tượng của ngày Tết cổ truyền của người Việt. Đó là lí do mà chúng tôi mong muốn mang đến cho các bạn những thông tin hữu ích để hiểu hơn về văn hóa người Việt.
1. Giới thiệu cây hoa mai và nguồn gốc cây mai
- Trong tiếng anh, hoa mai là Apricot Flowers và có tên khoa học là Ochna integerrima. Ngoài ra, cây mai còn có tên khác là cây hoàng mai. Cây thuộc họ Mai (Ochnaceae) và rất được yêu thích vào ngày Tết Nguyên Đán ở Việt Nam, đặc biệt là ở miền Nam.
- Tại Việt Nam, cây mai có mặt chủ yếu tại những khu rừng thuộc dãy Trường Sơn, Đồng bằng sông Cửu Long, và các tỉnh Quảng Nam, Đà Nẵng, Khánh Hòa. Ở các vùng cao nguyên cũng có một số lượng ít cây sinh sống.
Nguồn gốc hoa mai
- Nguồn gốc của hoa mai là từ Trung Quốc, chúng xuất hiện trên đất nước này cách đây khoảng hơn 3000 năm trước. Theo ghi chép của Phí Cung Ấn đời Minh ở sách “Trân hương bảo ngự” nói rằng: “Đắc Kỷ ái lãm hàn mai. Trụ tằng ngự tuyết đồng lãm chi”. Dịch ra có nghĩa là "Đắc Kỷ thích ngắm hoa mai trong giá lạnh. Trụ vương thường đội tuyết cùng ngắm."
- Nhờ vẻ đẹp của hoa mai, từ thời xa xưa, người Trung Quốc vốn yêu thích hoa mai, hoa mai cùng với Tùng, Cúc không chỉ được xem là nhóm “Tuế hàn tam hữu” mà còn được được trân trọng là quốc hoa của mình.
T- huở ban đầu, hoa mai được đặt với những cái tên nghe khá hoa mỹ và dựa trên đặc trưng của hoa như “Yên chi mai” chỉ loài hoa mai có màu đỏ hồng, “Thủy tiên mai” là loại hoa mai 6 cánh tròn giống như hoa thủy tiên, “Lục ngạc mai” tức loài mai có đài hoa màu xanh đậm,… Theo tư liệu cũ ghi chép lại, hoa mai của Trung Quốc được phân thành 4 loại chính, đó là: Bạch mai, Thanh mai, Hồng mai và Mặc mai.
- Hoa mai ban đầu vốn là cây hoang dại. Cây thích nghi tốt với điều kiện khí hậu nhiệt đới, khả năng sinh trưởng và phát triển tốt. Người ta nhận thấy nếu cây mai được chăm sóc cẩn thận thì hoa nở sẽ rất đẹp và cây có tuổi thọ cao.
- Chính nhờ đặc điểm rụng lá vào cuối mùa đông, nở hoa khi đầu mùa xuân nên cây mai thường được trồng làm cây cảnh chơi Tết Nguyên Đán ở châu Á nói chung và Việt Nam nói riêng.
2. Đặc điểm của cây mai vàng
Hình dáng và bộ rễ
Cây mai có dáng vẻ thanh cao, thuộc loại cây đa niên, tức có thể sống và phát triển tốt đến hơn một trăm năm. Cây mai vàng là cây thân gỗ, nên thân cứng cáp, cành hơi giòn nhưng vẫn có thể uốn để tạo dáng cây. Thân cây xù xì và nhiều cành nhiều nhánh. Tán cây có lá thưa, nếu để phát triển tự do thì cây mọc từ hạt có thể cao tối đa tới 20 – 30m. Gốc cây khá to, và bộ rễ cây mai vàng lồi lõm có độ đâm sâu tới 2 – 3m.
Lá mai
Lá mai là lá đơn, mọc xen kẽ so le, có phiến lá dạng hình trứng thuôn dài. Lá có màu xanh biếc nhưng mặt dưới của lá màu hơi ánh vàng.
Hoa mai
Hoa mai là loại hoa lưỡng tính. Hoa mọc ra từ các nách lá và tạo thành từng chùm. Ban đầu hoa mọc ra hoa cái, sau đó hoa cái sẽ nở bung ra xuất hiện những chùm nụ xanh non. Trong khoảng một tuần, nụ hoa sẽ nở thành những cánh hoa mai vàng tươi rực rỡ. Cấu tạo hoa mai thường có 5 cánh nhỏ và mỏng manh nhưng cũng có bông đặc biệt lên tới 9 – 10 cánh. Hoa mai thường nở trong 3 ngày sẽ tàn.
Thời gian nở
Tuy hoa mai thường nở vào mùa xuân nhưng do thời tiết thay đổi nên việc ra hoa cũng thất thường, dẫn đến hiện tượng cây mai nở sớm hoặc hoa mai nở trái mùa. Không phải tất cả hoa đều có thể đậu quả. Nếu hoa nào đậu thì sau khi tàn, bầu noãn của hoa sẽ phình to lên. Thời gian sau sẽ kết hạt.
3. Các loại hoa mai
Theo thống kê, trên thế giới hiện nay có khoảng hơn 24 loại cây mai và tại Việt Nam có khoảng 19 loại. Trong đó, 6 loại mai phổ biến nhất trên thế giới đó là Mai Cao Miên (Mai vàng Campuchia), Mai vàng Indonesia, Mai vàng Myanmar, Mai vàng Nam Phi, Mai vàng châu Phi và Mai vàng Madagascar.
Bên dưới là tổng hợp những loại mai phổ biến nhất:
Mai Tứ Quý
Cây mai Tứ Quý còn được gọi là cây mai đỏ và có tên khoa học là Ochna Atropurpurea. Đây là loài hoa kiểng không chỉ mở vào màu xuân mà có thể nở quanh năm. Đặc biệt hơn nhiều loài khác, cây mai này nở hoa 2 lần, lần đầu màu vàng, lần sau màu đỏ. Lúc đầu nở, hoa mai có 5 cánh vàng tươi sẽ rụng hết khi tàn, còn 5 đài hoa chuyển sang đỏ sẫm và úp vào như búp ôm lấy nhụy hoa.
Hạnh Mai
Cây hạnh mai có tên khoa học là Prunes Mume, tên gọi khác là cây mai mơ. Nó có chiều cao hạn chế hơn nhiều loài khác, chỉ khoảng 6 – 9m. Lá cây mai mơ bản rộng hình bầu dục, nhọn ở đầu và có răng cưa nhẹ. Hoa mai 5 cánh thường có 2 sắc màu nổi bật là trắng và hồng. Quả khi non thì màu xanh, khi chín sẽ có màu vàng và có vị chua chua ngọt ngọt.
Bạch Mai
Hoa bạch mai có chiều cao tối đa khoảng 15m, được trồng chủ yếu ở Bến Tre, vùng núi Bà Đen – Tây Ninh, Hà Tiên. Hoa có màu trắng tinh khiết, gồm 6-8 cánh dày, hơi tròn, nhụy vàng và khá giống như hoa sứ. Một nhược điểm của oài mai trắng này khá khó trồng và chăm sóc.
Hồng Mai
Tên khoa học của cây Hồng mai là Jatropha pandurifolia thuộc cây thân gỗ, chiều cao chỉ khoảng 1 – 4cm. Lá cây màu xanh thẫm, mọc đơn lẻ và xẻ thùy. Hoa hồng mai 5 cánh, màu hồng xinh và nhị hoa vàng tươi. Hoa mọc thành cụm ở các đầu nhánh và nở rải rác quanh năm chứ không chỉ vào mùa xuân. Quả của hồng mai khi chín thì có màu nâu đen.
Hoàng Mai
Đây là loại cây mai vàng còn có tên khác là Lạp mai. Những bông hoa năm 5 cánh nhỏ nhắn, có màu vàng tươi rực rỡ. Cây có tên Lạp mai vì loại cây mai này mỗi năm chỉ nở một lần vào cuối tháng chạp âm lịch.
Song Mai
Vốn dĩ được gọi tên như vậy là vì loài mai này thường ra hoa kết trái từng đôi. Hoa có màu trắng muốt, trông thanh khiết và tinh khôi.
Mai Chiếu Thủy
Cây mai chiếu thủy là loài cây đa niên có tên khoa học là Wrightia Religiosa chỉ cao khoảng 1,5m có nhiều cành nhánh, gốc cây khá to. Lá cây nhỏ nhưng dài và mọc theo cặp. Hoa có màu trắng và mọc thành từng chùm nhỏ, gồm 5 cánh nhỏ và có mùi thơm nhẹ nhàng. Được gọi như thế là do cây có đặc điểm cuống hoa luôn hướng xuống dưới đất.
Nhất Chi Mai
Cây nhất chi mai có gốc to xù xì, thân gỗ đen bóng. Lá nhỏ, có màu xanh non, phần đầu nhọn nhìn giống hình mũi mác. Hoa nhất chi mai nhỏ hơn so với các loại khác gồm nhiều cánh mỏng, ban đầu có màu trắng, đến gần khi hoa tàn thì chuyển dần sang màu đỏ. Hoa có thể mọc bông đơn hoặc thành chùm.
Một số loại hoa mai khác
Ngoài những loại mai phổ biến nhất ở trên, Việt Nam còn có nhiều loại mai khác. Chẳng hạn như cây mai hoa đăng, cây mai dương, cây mai chỉ thiên (cây mai vạn phúc, cây mai tiểu thư), cây thanh mai, cây mai hoàng yến, cây hoa mai đá, cây tùng tuyết mai, cây mai nhật, cây mai thái, cây cẩm tú mai, cây mai rừng (mai núi), cây bạch tuyết mai,…
4. Cách trồng cây mai
Kỹ thuật nhân giống cây mai vàng
Cây hoa mai có thể được nhân giống bằng nhiều cách, trong đó phổ biến nhất là gieo hạt và chiết cành. Mỗi phương pháp đều có những ưu nhược điểm riêng đối với cây mai như sau:
Phương pháp gieo hạt: Khi gieo hạt, bạn sẽ có số lượng nhiều cây mai con, chúng có thể sống từ 30 - 40 năm nếu được phát triển tự do, giúp tiết kiệm công sức và thời gian. Tuy nhiên, nhược điểm là cây mai mới sẽ không mang những đặc tính tốt từ cây mẹ như: Ít cành hơn, hoa lá nhỏ, màu sắc khác,…
Phương pháp chiết cành: Ưu điểm của cách này chính là giữ nguyên được những đặc tính tốt từ cây giống ban đầu. Khi chiết cần phải chọn cành nhỏ, khỏe mạnh rồi cắt khoanh vỏ dài 3 – 4cm, đảm bảo không cắt lẹm vào gỗ. Dùng hỗn hợp đất trộn với xơ dừa, phân chuồng hoai mục,… để bó xung quanh vết cắt. Sau đó thường xuyên tưới nước, chăm sóc đến khoảng 3 tháng sau thì bầu đất ra nhiều rễ rồi bạn mới tiến hành cắt nhánh đó rời khỏi cây mẹ.
Kỹ thuật trồng cây mai vàng
- Khi trồng cây mai, bạn cần đảm bảo được mật độ, khoảng cách trồng cây đủ rộng để cây phát triển toàn diện.
- Đất trồng cũng là một yếu tố rất quan trọng, bạn cần chuẩn bị đất đầy đủ độ ẩm, độ mùn và chất dinh dưỡng bằng cách trộn thêm với xơ dừa, tro trấu, than bùn và phân chuồng hoai mục,...
- Mai vàng là giống cây chịu được nắng hạn nên bạn có thể tưới nước 2 lần/ngày vào buổi sáng và chiều tối cho chúng với một lượng phù hợp, đảm bảo cây không bị héo mà cũng không bị ngập úng.
- Trong quá trình trồng bạn phải kết hợp bón phân với những loại nhiều đạm và lân cho cây thay vì kali. Có thể sử dụng phân NPK với lượng phù hợp, bón xa gốc cây và bón khoảng 2 – 3 lần/tháng. Nên bón phân vào mùa mưa thì sẽ hiệu quả hơn. Ngoài ra, sau khi thay đất cho cây khoảng 3 – 4 tháng, có thể bón thêm cho cây phân chuồng, phân gia súc gà, vịt.
5. Ý nghĩa hoa mai ngày Tết
- Từ xưa, cây mai đã gắn bó với làng quê ruộng vườn xứ sở Việt Nam, gắn bó với con người từ lúc tổ tiên khai đất lập làng để sinh sống. Cây ươm mầm, cắm rễ sâu trong đất, chẳng chịu khuất phục bởi gió bão, dù thời tiết có nghiệt ngã đến mấy vẫn bền bỉ theo năm tháng, vẫn tràn đầy sức sống nở hoa đầu xuân.
- Nên cây mai được ông cha ta ngày xưa ví như là biểu tượng của cốt cách, luôn giữ vững trong tâm trí đạo lý ân nghĩa, như sức sống bền bỉ trải qua bao gió sương để rồi đơm hoa đúng vào đầu xuân mang đến sắc hương ngọt ngào.
- Tương truyền, trước khi Mãn Giác Thiền sư viên tịch đã viết:
"Chớ tưởng xuân tàn hoa rụng hết
Đêm qua sân trước một nhành mai."
- Chỉ sau một đêm, trước thềm bỗng nhiên hàng loạt những nhành mai nở rộ một cách tuyệt diệu. Có lẽ vì vậy gia đình nào cũng cố gắng trang trí một vài hoa mai nở rộ trong nhà với mong muốn bước sang năm mới có nhiều niềm vui, hạnh phúc.
- Bên cạnh đó sắc mai vàng tượng trưng cho sự sung túc, giàu sang phú quý. Mai vàng nở đầu năm như mang đến sự phồn vinh, hạnh phúc cả một năm.
6. Cách chăm sóc cây mai sau Tết
Kỹ thuật cắt tỉa cây mai
Bạn cần cắt tỉa cành hợp lý tùy theo hình dạng và kích thước ban đầu của cây. Thông thường sẽ cắt bỏ ⅓ cành đi hoặc tỉa cành trên ngắn hơn hàng dưới giống như dáng cây thông.
Thời điểm tỉa cành hợp lý là trước ngày 15 âm lịch, nếu chậm chất thì cũng chỉ nên vào ngày 20.
Vệ sinh cây mai
Bạn có thể dùng vòi phun nước mạnh vào cây để rong rêu, nấm mốc ở thân cây bị bong tróc ra sạch. Hoặc cách khác là sử dụng phân ure pha đặc phun vào cây (không để chảy xuống gốc), đợi 10 phút rồi đánh bật nấm mốc bằng cách sử dụng bàn chải chà mạnh lên cây.
Mai vàng luôn là lựa chọn của người Việt để dâng lên tổ tiên và trang trí trong ngày Tết nói lên sự bền vững, niềm tin và sự bình yên của cuộc sống, mong muốn một năm mới tràn đầy hạnh phúc, sung túc và đầy may mắn.
Nguồn : internet / Tổng hợp : KTS.Phạm Duy